T.C. Vaandaşları İçin Temel Haklar ve Özgürlükler
Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşayan bir vatandaş olarak hem kişisel hemde toplumsal olarak birtakım hak ve özgürlükler verilmiştir. Bu hak ve özgürlükler de yasa ile kabul edilmiştir. Bu hak ve özgürlükler her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşının doğuştan sahip olduğu hak ve özgürlüklerdir. En basit olarak örneklendirirsek yaşama hakkı, eğitim hakkı, düşünce özgürlüğü bunlardan bazılarıdır. İşte sahip olduğumuz haklarımız ve özgürlüklerimiz…
Temel Haklar ve Özgürlükler
1 – Kişisel Haklar ve Özgürlükler
- Kişi Dokunulmazlığı
- Özel Yaşamın Gizliliği
- Konut Dokunulmazlığı
- HAberleşme Özgürlüğü
- Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü
- Düşünce ve İnanç Özgürlüğü
- Basın ve Dernek Kurma Özgürlüğü
- Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı
2 – Sosyal Ekonomik Haklar ve Özgürlükler
- Ailenin Korunması
- Eğitim ve Öğrenim Hakkı
- Çalışma Hakkı
- Sendika Kurma Hakkı
- Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Hakkı
- Sağlık Hakkı
3 – Siyasi Haklar ve Özgürlükler
- Vatandaşlık Hakkı
- Seçme ve Seçilme Hakkı
- Dilekçe Hakkı
- Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı
- Siyasi Parti Kurma ve Siyasi Faaliyetlerde Bulunma Hakkı
İnsan Hakları kavramı tüm insanlara verilen hak ve özgürlükleri kapsar. Yaşama hakkı tüm insanların öncelikli hakkıdır. Yaşama hakkı olmadan diğer hak ve özgürlükler de olmaz. Temel hak ve özgürlükler üç büyük kümede toplanır.
Temel Özgürlükler
İnsanların kişiliğini geliştirme ve insanca yaşayabilmesi için başkalarının haklarını ihlal etmeden özgürce yaşayabilmesini sağlayan haklardır. Bu haklar da devlet tarafından anayasa ve yasalarla koruma altına alınmıştır. İnsanlar bu hak ve özgürlükleri kullanırken başkalarının hak ve özgürlüklerine zarar vermemek için devletin belirlediği kanunlara uymak zorundadır. Bu hakların başlıcaları;
- Düşünce kanaat ve ifade özgürlüğü
- Basın özgürlüğü
- Din ve vicdan özgürlüğü
- Haberleşme özgürlüğü
- Yerleşme ve seyahat özgürlüğü
- Toplantı hak ve özgürlüğü
- Bilim ve sanat özgürlüğü
Temel Haklar
Yaşama Hakkı
Yaşama hakkı tüm hakların temelidir. Çünkü diğer hak ve özgürlüklere ulaşabilmek için yaşamak gerekir. Örneğin önemli bir sağlık problemi olan bir kişi seyahat ve çalışma özgürlüğünden de mahrum kalır. Devletin yaşama hakkını korumak için aldığı önlemler:
- Anne ve çocuk sağlığını korumak
- Gençleri alkol ve uyuşturucudan korumak
- Korunmaya muhtaç çocuklara sahip çıkmak
- İnsanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamak
Kişi Dokunulmazlığı
Anayasamıza göre bazı özel durumlar dışında kişinin vücut bütünlüğüne dokunulmaz. Anayasamıza göre şu özel durumlarda kişi özgürlüğüne dokunulabilir:
- Acil ameliyatlarda vücudun gerekli yerlerinin alınmasıyla
- Kişinin kendini savunma zorunluluğuyla saldırganı öldürmesiyle
- Cezalı kişilerin çalıştırılmalarıyla
- Çocukların ıslah evlerinde tutulmalarıyla
- Toplum için tehlike saçan kişilerin sınır dışı edilmeleriyle
- Suçluluğu konusunda önemli ipuçları bulunan kişilerin yakalanmalarıyla
Özel Yaşamın Gizliliği
Kişinin istediği şeyleri gizli tutmaya hakkı vardır. Gizlilik aile yaşamından başlar. Kişi eşiyle ve çocuklarıyla arasında geçenleri açıklamak zorunda değildir. Özel yaşamın gizliliğine dokunulduğu durum: Mahkemede yargılama nedeniyle yetkililerin özel yaşamla ilgili araştırma yapmalarıdır.
Konut Dokunulmazlığı
Kişinin izni olmadan konutlara girilemez. Kimsenin oturduğu eve dokunulmaz. Ancak anayasamız bazı yetkilere suçlu arama suç kanıtı arama vb. nedenlerle konuta girme yetkisi tanıyor.
Sağlık Hakkı
Sağlık hakkı hem beden hem de ruh sağlığı ile ilgili bir haktır. Devlet her yaştaki tüm vatandaşların beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır. Ancak sağlık hakkını gerçekleştirmek sadece devletin görevi değildir. Sağlığın çevrenin ve çevre sağlığının korunmasında kişilere önemli görevler düşmektedir.
Eğitim Hakkı
Anayasamızda eğitimle ilgili yer alan maddeler şunlardır :
- Kimse eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz.
- İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunlu devlet okullarında parasızdır. (md.42).
- Devlet parasal olanakları yetersiz başarılı öğrencilerin öğrenimlerini sonuna kadar sürdürebilmesi için onlara yatılı burs yurt olanakları gibi olanaklar sağlar.
- Devlet durumları nedeniyle özel eğitime gereksinimleri olanların eğitimlerini sağlamak üzere gerekli önlemleri alır.
- Devlet başka ülkelerde çalışan yurttaşlarımızın çocuklarının eğitimi için gerekli önlemleri alır.
UYARI: Anayasamıza göre eğitim; Atatürk ilkeleri doğrultusunda çağdaş ve milli olmalıdır.
Seçme Ve Seçilme Hakkı
Anayasamıza göre vatandaşlar; seçme ve seçilme bağımsız olarak ya da bir siyasî parti içinde siyasî faaliyette bulunma halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.
UYARI: Anayasamıza göre; seçmen yaşı 18 milletvekili seçilme yaşı 30 belediye ve muhtar seçilme yaşı cumhurbaşkanı seçilme yaşı 40′tır.
Anayasamıza göre seçimlerde oy kullanmayacaklar şunlardır :
- Silah altında bulunan er ve erbaşlar
- Askerî öğrenciler
- Hükümlüler
Dilekçe Hakkı
Dilekçe hakkı diğer bir çok hakkı (çalışma haberleşme hak arama vs.) korumak için gerekli olan bir haktır. Kişi bu hakkını kullanarak hem kendi sorunlarını çözmeye çalışır hem de toplumun yönetiminde etkili olur.
Diğer Haklarımız
Mülkiyet Hakkı
Mülkiyet; kişilerin taşınır ve taşınmaz mal varlığı anlamına gelir. Anayasamıza göre mülkiyet hakkı toplum yararına aykırı olarak kullanılamaz. Bu durumda devlet mülkiyet ve miras hakkını sınırlandırabilir.
Çalışma Hakkı
Çalışma hem bir hak hem de yükümlülüktür. Anayasamıza göre; herkes dilediği alanda çalışma hakkına sahiptir. Devlet çalışma yaşamını düzenlemek çalışanları korumak işsizliği önlemek için gerekli önlemleri alır. Kimse yaşına cinsiyetine gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.
Sosyal Güvenlik Hakkı
Sosyal güvenlik emeği ile geçinenlerin emeklilerin ve güçsüzlerin korunması için devletçe önlem alınması demektir.
UYARI: Sosyal güvenliği korumak için Emekli Sandığı Sosyal Sigortalar Kurumu Bağ – Kur gibi kuruluşlar kurulmuştur.
Anayasımıza göre; herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir
3. İnsan Haklarının İşlevselleştirilmesinde Devlete Düşen Görevler
Eğitim Görevi
Devlet insanların haklarını bilmeleri ve korumaları konusunda bireylere gereken eğitimi vermek veya gerekli ortamı hazırlamak zorundadır.
Yasama Görevi
Devlet temel hak ve özgürlüklerin korunması ve sınırlarının belirlenmesi için gerekli kanunları yapmalıdır. Bu yetki TBMM’nindir.
Yürütme Görevi
Devletin vatandaşlara gereken hizmeti vermesi için gereken etkinlikleri yapmasıdır.
Yargı Görevi
Bireylerin birbirleri ile ve devlet ile olan sorunlarını çözmek yargının görevidir. Yargı görevi bağımsız mahkemelere aittir. Yargıçlar insan hakları konusunda uluslar arası hukuka uygun kararlar vermek zorundadır. Anayasamızda belirtilen başlıca yüksek mahkemeler; Anayasa Mahkemesi Yargıtay Danıştay Askeri Yargıtay Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ile Uyuşmazlık Mahkemeleridir.
Devletin Kişi Özgürlüğüne İlişkin Görevleri
Temel haklar devletler tarafından korunsun ya da korunmasın insanlar bu haklara sahiptir. Devletler bu hakları korumak için gerekli düzenlemeleri yapmalı gereken kanunları çıkarmalıdır. Temel hak ve özgürlüklerin korunması bilim sanat ve edebiyatın gelişmesi toplumun refah ve mutluluğunun gelişmesi devletin siyasi askeri ve ekonomik gücünün artması için mutlaka korunmalıdır. Atatürk vatandaşların haklarının korunması ve geliştirilmesi için önemli çalışmalar yapmıştır. Ülkemize demokrasi yönetimini getirmesi halk egemenliğine dayanan bir yönetim kurması bunun en açık delilidir.