Tanzimat Fermanı ne demektir, Tanzimat Fermanının önemi nedir, Tanzimat Fermanının getirdiği siyasi yenilikler nelerdir, Tanzimat Fermanının getirdiği sosyal yenilikler nelerdir, Tanzimat Fermanı ne gibi yenilikler getirmiştir, Tanzimat Fermanının getirdiği hukuk yenilikleri nelerdir.
Tanzimat Fermanı Ne Demektir?
Tanzimat, Fermânı, Gülhane Hatt-ı Şerif-î 3 Kasım 1839’da okunan Tanzimat Fermânı, Türk tarihinde demokratikleşmenin ilk somut adımıdır. Sultan Abdülmecid döneminde Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşit Paşa tarafından okunmuştur. Gülhane Parkı’nda okunması nedeniyleGülhane Hatt-ı Şerif-î (Padişah Yazısı) veya Tanzimât-ı Hayriye (Hayırlı Düzenlemeler) olarak da anılır. Bu fermânla devlet kendisini yenilemesi gerektiğini söylemiştir.
Tanzimat Fermanında Yer Alan Genel Konular
- Tüm vatandaşların can, mal ve namus güvenliğinin sağlanması,
- Yargılamada açıklık, hiç kimse yargılanmadan idam edilemeyecek (Hukuk devleti özelliğini yansıtır),
- Vergide adalet,
- Erkeklere dört yıl mecburi askerlik,
- Rüşvetin ortadan kaldırılması,
- Herkesin mal ve mülküne sahip olması, bunu miras olarak bırakabilmesi.(Özel mülkiyet güvence altına alındı. Müsadere kaldırıldı)
Fermanda verilen bütün sözlerin tamamen yerine getirilememesine rağmen bu çabalar, çağdaşlaşmaya ve cumhuriyet fikrine ön ayak olmuştur. Tanzimat Fermânı’nın okunmasından I. Meşrutiyet’in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi (3 Kasım 1839 – 22 Kasım 1876)olarak anılır.
Tanzimat Fermanının İlan Nedenleri
- Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa meselesinde Avrupa’nın desteğini almak
- Avrupa’nın Osmanlı iç işlerine karışmasını önlemek
- Fransız İhtilali’nin milliyetçilik etkisini azaltmak
- Gayrimüslimleri devlete bağlamak
Tanzimat Fermanı’nda Hukuk Alanındaki Yenilikler
- Tüm vatandaşlar “Osmanlı vatandaşı” sayılarak din farkılıklarına bağlı ayrıcalıklar kısmen kaldırıldı.
- 1840’ta bazı maddeleri Fransız Ceza Yasasından alınan yeni Ceza Kanunnamesi hazırlandı. 1858’de tümüyle Batı kaynaklarından esinlenen ikinci Ceza Kanunnamesi kabul edildi.
- 1850’de Fransız Ticaret Kanunu esas alınarak hazırlanan Ticaret Kanunnamesi yürürlüğe girdi. Bu kanunla faiz, anonim şirket ve kambiyo senedi kavramları ilk kez Osmanlı hukukunda yer aldı.
- 1840’tan itibaren ceza ve ticaret davalarına bakmak üzere, laik ilkelere göre işleyen nizamiye mahkemeleri kuruldu; bu mahkemelere müslümanların yanısıra gayrimüslim hakimler atandı. 1853’te cinayet davalarında gayrımüslimlerin de şahitlik yapabileceği kabul edildi. 1851’de ticaret mahkemeleri kuruldu.
- 1867’de Devlet görevlilerine karşı açılan davaları görmek için Şurayı Devlet (Danıştay) kuruldu.
Tanzimat Fermanı’nda Mali Alandaki Gelişmeler
1841-1842 yılında ilk bütçe hazırlandı, 1846-1847 yılında ise ilk modern bütçeye geçildi.
- Vergilerin mükellefler arasında düzgün ve gelirlere göre dağıtılması amaçlandı.
- Devlet görevlilerinin halktan resmi vergiler dışında aldıkları vergiler yasaklandı.
- 1840’ta Kaime-i Nakdiye ismiyle ilk kâğıt para dolaşıma sokuldu.
- 1855’te Kırım Savaşı’nın maddi yükünü karşılamak için tarihte ilk kez dış borç alındı.Borç ingiltereden alınmıştır.
Tanzimat Fermanı’nda Askeri Yenilikler
- Askerlik hizmetinin vatani bir vazife olduğu ilan edilerek zorunlu askerlik başlatıldı.1843’te ilan edilen bir yasayla askerlik yaşı 20, zorunlu askerlik süresi 4 yıl olarak kabul edildi.
- 1847’de gayrimüslimlerin de orduya girip albay rütbesine kadar yükselmesi kararlaştırıldı.
- Avrupa gezisinde Avrupa ülkelerin donanmalarına hayran kalan Sultan Abdülaziz yeni bir donanma kurulması için emir verdi, çok güçlü bir donanma kuruldu.
- 1867’de Bahriye Nezareti kuruldu.
- 1869’da Serasker Hüseyin Avni Paşa’nın öncülüğünde Bahriye Nezareti kuruldu, askeri yapı yenilendi, terfi sistemi düzenlendi.
Tanzimat Fermanı’nda Eğitim Alanındaki Gelişmeler
- 1846’da Mekatib-i Umumiye Nezareti kuruldu.1848 de Darülmuallim (öğretmen okulu) açıldı. Harbiye, Bahriye ve Tıbbiye dışındaki okulların kontrolü bu nezarete verildi.
- Rüştiyelerin açılmasına hız verildi.
- 1868’de Fransızca eğitim ve batılı anlamda ilk eğitim verecek olan lise ile üniversite arasında bir kurum olan Galatasaray Sultanisi açıldı.
- 1869’da Fransız eğitim sistemini örnek alan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi yayınlandı.
- 1870’te Dârülmuallimât adında kız öğretmen okulu açıldı.
- İlk kez yurt dışına öğrenci gönderildi.
- Devlet memuru yetiştirmek amacıyla,Mekteb-i Maarif-i Adliye kuruldu.(II. Mahmut)
Tanzimat Fermanı’nda Sanayileşme Hamlesi
- Devlet eliyle atölye ve tesis kurulmasını amaçlayan sanayileşme başladı.Önce Yedikule-Küçükçekmece arasında 130 metre uzunluğunda bir tür sanayi parkı kuruldu.
- Zeytinburnu’nda demir işleme ve makine imalathanesi, kumaş ve pamuklu çorap üretim tesisi, buradaki fabrikalar için teknik eleman yetiştirecek bir okul açıldı.
- Bakırköy’de baruthanenin yanına bir iplik bükme, dokuma ve pamuklu basma fabrikası, Hereke’de bir pamuklu dokuma fabrikası kuruldu.
- Yol yapımına önem verilmiştir.
- Devlet memurlarının yerli kumaş kullanması zorunluluğu getirildi.
- Ancak İngiltere ile yapılan 1838 Balta Limanı Ticaret Anlaşması, bu dönemde Osmanlı’nın zararına gelişmiş,dışa bağımlılığı artırmıştır.
Bu gelişmelere rağmen sanayi makinelerinin Avrupa’dan ithal ediliyor olması ve nitelikli eleman eksikliği yüzünden yeterli bir sanayi pazarı oluşturulamadı.
Tanzimat Fermanı’na Tepkiler
Tanzimat Müslüman toplum tarafından olumsuz tepki gördü; “frenkleşme” ve “gâvurlaşma” olarak nitelendirildi, Tanzimatçıların hedeflediği merkeziyetçi yapı ise başıbozuk bölgelerin valilerini rahatsız etti.Halep, Bosna, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kimi aileler çocuklarının mecburi askerlik uygulamasıyla askere alınmasına karşı çıktı.
Tanzimat’ın müslüman-gayrimüslim eşitliği ile birlikte Hristiyan mezhepler arasında da eşitlik getirmesi, diğer mezheplere göre daha güçlü ve ayrıcalıklı olan Ortodoks tebaayı rahatsız etti.
Dış dünyada ise İngiltere ve Fransa Tanzimat’ı olumlu karşılarken, Rusya bunun Osmanlı üzerindeki Batılı etkiyi arttıracağını düşünüp fermanı olumsuz karşıladı, Avusturya’da iktidardaki mutlakiyet yanlısı Prens Metternich fermanı olumsuz karşılarken Kavalalı Mehmet Ali Paşa fermanın amacını sezdi ve bunu kendisine karşı yapılan bir “şah hamlesi” olarak nitelendirdi.
Abdülaziz döneminde güçlenen Yeni Osmanlılar ise Tanzimat’ın bazı uygulamalarına karşı çıktılar ve bir çoğu sürgüne gönderildi veya yurtdışına kaçtı.