SSCB (Sovyetler Birliği) Kurulması ve Yıkılması

SSCB (Sovyetler Birliği) Kurulması ve Yıkılması

SSCB (Sovyetler Birliği) kurulması ve yıkılması yazımızda kısaca Sovyetler Birliği’nden bahsedip kurulması ve yıkılması süreçlerini ile ilgili özet olarak aktaracağız. Sovyetler Birliği, Sovyetler veya SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) olarak isimlendirilen SSCB, Rus İmparatorluğunun yıkılması ile kurulan bir devlettir. Vladimir Lenin liderliğinde 1922 yılında kuruldu. Bu kuruluş süreci 1917 Ekim Devrimi ile başladı.

Yaklaşık 22.5 milyon karelik yüzölçümü ile dünyanın en büyük ülkesi idi. Ayrıca 1991-Haziran sayımına göre yaklaşık 293 milyon nüfus ile dünyanın 3. büyük nüfusuna sahip idi. SSCB’nin başkenti Moskova ve para birimi Sovyet Rublesi idi. Sovyetler Birliği ya da diğer ismi ile SSCB’nin komşuları batıda Norveç, Finlandiya, Baltık Denizi, Polonya, Çekoslavakya, Macaristan ve Romanya iken güneyde Türkiye, Karadeniz, İran, Afganistan, Çin, Moğolistan ve Kuzey Kore idi. SSCB’nin kuzeyinde ve doğusunda ise Kuzey Buz Denizi ile Büyük Okyanus vardı. 1991 yılına kadar varlığını sürdüren SSCB, bu tarihten itibaren 10’dan fazla devlete bölündü. Sovyetler Birliği, Soğuk Savaş Dönemi‘nde ABD’nin en büyük rakibi idi.

Bu yazımızda aşağıdaki sorulara cevap vermeye çalışacağız;

• SSCB (Sovyetler Birliği) kuruluş tarihi?
• SSCB (Sovyetler Birliği) kuruluş amacı?
• SSCB (Sovyetler Birliği) kurucusu kimdir?
• SSCB (Sovyetler Birliği) kurulmasını sağlayan olan gelişmeler?
• SSCB (Sovyetler Birliği) yıkılışı?
• SSCB (Sovyetler Birliği) yıkıldıktan sonra bağımsızlığını ilan eden devletler?
• SSCB (Sovyetler Birliği) dağıldıktan sonra kurulan Türk devletleri?
• SSCB’nin (Sovyetler Birliği) yıkılış nedenleri?

SSCB (Sovyetler Birliği) Kuruluşu

Bolşevikler, 1921 yılında Rusya’daki iç savaşta otorite kurmayı başardılar ve Belarus, Ukrayna, Orta Asya’da muhaliflerini yenilgiye uğrattılar. 1922 yılında savaş dönemi olması sebebiyle sıkı politika ve ekonomik önlemler kaldırıldı.Vladimir Lenin, önemli ekonomik atılımlar içeren Yeni Ekonomi Politikasını oluşturdu ve bu ekonomi politikasının oluşturulmasında Nikolay Buhari’nin ciddi katkıları oldu. Lenin, özellikle karaborsa ve kasıtlı kıtlık ortamı oluşturma girişimlerine karşı köylülere serbest ticaret yapma izni verdi. Bu yeni ekonomi planı ile hem dış güçler hemde iç savaş nedeniyle sarsılan ekonomiyi toparladı.

Yine aynı yıl içinde (1922) bu yeni devletin federal yapısı konusunda tartışmalar yaşandı. Stalin’in düşüncesi SSCB içindeki her devlet özerk nitelikte olmalıydı. Ama Lenin buna karşı çıktı ve her cumhuriyetin eşit olması gerektiğini savundu. En sonunda Leninist ilkeleri olarak isimlendirilen ilkeler kabul edildi ve federasyon yapıda karar verildi. Bunun sonucu olarak 1922 yılına kadar Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak devam eden devlet 30 Aralık 1922 yılında Belarus, Ukrayna, Orta Asya ve Kafkas cumhuriyetleri ile beraber Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği resmi olarak kuruldu.

SSCB (Sovyetler Birliği) ve Lenin Dönemi

1917 yılı itibariyle ilk sosyalist devlet kurma başarısı gösteren Lenin, bunun için birçok bedel ödedi. Ayrıca iç savaş sonrası harabeye dönen devleti ayağa kaldırmak içinde ciddi sorumluluklar üstlendi ve sosyalist ilkelerinden kısmende olsa taviz verdi. Enerjinin önemine vurgu yaparak ekonomik politikaların bu doğrultuda yapılmasını savundu. Bunun yanı sıra tarımda ilkel yöntemlerin bir kenara bırakılarak modern yöntemlere geçilmesini anlattı. Ayrıca Lenin, emperyalistlerin sömürge ülkelerine bağımsızlık çağrısı yaptı.

1922 yılının Mayıs ayından sonra Lenin’in sağlığı bozulmaya başladı. Bu nedenle Lenin, ünlü notlarını yazdı ve bu notlar vasiyetname olarak kabul edildi. Bu notlarında mücadele arkadaşlarının olumlu ve olumsuz yönlerini belirtti ve bir takım uyarılarda bulundu. En önemlisi ise Stalin ve Trotski arasında yaşanacak çatışmaların ne kadar tehlikeli olacağının altını çizdi. Bu nedenle de Stalin’in yetkilerinin daraltılması gerektiğini savundu ve gerekçelerini açık açık belirtti.

1923 yılının Mart ayından felç olan ve konuşamaz hale gelen Lenin resmi olarak her ne kadar lider olsa da politikadan uzaklaşmak zorunda kaldı. 21 Ocak 1924 yılında ise vefat etti. Ülkede 1 hafta yas ilan edildi ve Lenin’in naaşı törenle Moskova Kızıl Meydan’da bulunan Lenin Mozolesi’ne konuldu.

Sovyetler Birliği’nin (SSCB) Dağılması

1985 yılının Mart ayında iktidara gelen Mihail Gorbaçov, genç birisi idi. Göreve başladıktan sonra birçok atılımlar yaptı ama bu atılımlar maalesef SSCB’yi dağılmaya götürdü. 1986 yılının başlarında açıklık, sosyal ve ekonomik alanlarda yeniden yapılanma ilkeleri getirdi. Ama getirilen açıklık politikası dış güçlerinde etkisi ile milliyetçilik taleplerinin ortaya çıkmasına sebep oldu.

Ekonomi alanında yapılan yapılanmalarda hızlı ve hatalı idi. Bunun sonucunda sanayi, madencilik ve tarım alanlarında üretim düştü. Halkın alım gücü ve gelir seviyesi azaldı. Mihail Gorbaçov, 1987 yılında 1917 Ekim Devrimi’nin yıldönümü konuşmasında ise Stalin’i ve Trotski’yi eleştirerek suçladı ve ülkeye büyük zararlar verdiğini belirtti.

1989 yılında ise Demokratik Alman Cumhuriyeti ile Federal Alman Cumhuriyeti’nin birleşmesine izin verildi ve bu nedenle 1990 yılında birleşme resmileşti. 1989 yılında diğer sosyalist ülkelerde batılı devletlerinde etkisi ile başlatılan anti-komünist propagandalara müdahele edilmeyince sosyalist ülkelerdeki iktidarlar birer birer düştü. Bu durum SSCB’de ekonomik sarsıntılara neden oldu. Aynı dönemde serbest piyasaya geçildi ve doğal sonucu olan enflasyon ortaya çıktı. Kısa sürede ise enflasyon büyük bir sorun oldu.

Ekonominin bu denli kötü olması sonucu milliyetçi taleplerde arttı. İlk isyan Baltık ülkelerinde oldu. Bu isyanda ABD’nin etkisi çok büyüktü. Bu isyan sonucu yeni reformlar kaçınılmaz oldu. 1990 yılında başkanlık sistemine geçildi ve Mihail Gorbaçov ilk başkan oldu. Ayrıca çok partili sisteme geçildi.

1990 yılında Gorbaçov, yenilenmiş birlik anlaşması çağrısı yaptı ve Belarus, Ukrayna, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan Türkmenistan ve Azerbaycan olumlu cevap verdi. 17 Mart 1991 yılında bu ülkelerde yapılan refenrandumlarda halkın çoğunluğunun evet demesi üzerine 20 Ağustos 1991 yılında anlaşma imzalanmasına karar verildi.

Ama 1 gün önce (19 Ağustos 1991) askeri darbe girişimi her şeyi ters düz etti. Ordu kısa sürede geri adım attı ama bu durum düğer cumhuriyetlerde tedirginlik yaşanmasına sebep oldu. Bu darbe girişimi sonrası birlik anlaşması iptal oldu. Bu darbe girişimi muhalefetteki Boris Yeltsin’in etkili olmasına sebep oldu. Yeltsin, Gorbaçov’un siyasi yetkilerini elinden aldı ve hükümet başkanı İvan Silayev’i görevden aldı.

SSCB’deki ittifakı korunamadığını gören cumhuriyetlerden 8 tanesi birer birer ayrılıklarını ilan ettiler. Bu durum üzerine Boris Yeltsin, Ocak 1992 tarihinden önce SSCB’yi dağıtacağını ilan etti. 8 Aralık 1991 tarihinde Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti devlet başkanı ünvanı ile Boris Yeltsin ile Ukrayna devlet başkanı ve Beyaz Rusya temsilcileri Minsk’te bir araya geldiler. Bu toplantıda SSCB’nin dağılımı konusunda anlaştılar. Ama Yüksek Sovyet meclisi SSCB’nin dağılma anlaşmasını reddetti. Çünkü SSCB birliğinini dağılması yetkisi anayasaya göre Yüksek Sovyet Meclisi’nde yetkisinde idi.

Boris Yeltsin, büyük bir baskı yaptı ve 25 Aralık 1991 yılında SSCB devlet başkanı Mihail Gorbaçov görevinden istifa etti. Aynı günün gecesinde Kremlin’de bulunan Kızıl Bayrak indirildi ve yerine Rus bayrağı çekildi. Böylece 25 Aralık 1991 yılında resmen SSCB (Sovyetler Birliği) dağıldı.

SSCB Yıkıldıktan Sonra Bağımsızlığını İlan Eden Devletler

1. Azerbaycan
2. Beyaz Rusya
3. Ermenistan
4. Estonya
5. Letonya
6. Litvanya
7. Gürcistan
8. Kazakistan
9. Kırgızistan
10. Moldova
11. Özbekistan
12. Rusya
13. Tacikistan
14. Türkmenistan
15. Ukrayna