Özet: “Ölçek Nedir? Ölçek Ne Demektir? Anlamı” başlıklı yazımızda Ölçek nedir, Ölçek ne demektir, Ölçek kelimesinin tanımı, Ölçek kelimesinin eş anlamlısı, Ölçek kelimesinin ingilizce karşılıkları, Ölçek ile ilgili atasözleri ve deyimler ve Ölçek hakkında detaylı bilgileri bulacaksınız.
Ölçek Tanımı
Ölçek kelimesinin anlamı Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde aşağıdaki şekildedir;
1. isim Birim kabul edilen herhangi bir şeyin alabildiği kadar ölçü
2. sıfat Bu ölçü miktarında olan
“İki ölçek buğday.”
3. Tahıl ölçmeye yarar kap, kile
4. coğrafya Bir harita veya resimde görülen uzaklıklarla bunların işaret ettiği, karşılandığı gerçek uzunluklar arasındaki oran
“Yüz binde bir ölçeğinde bir harita.”
5. fizik Bir ölçü aletinin üzerinde çizgilerle ayrılmış bölüm, kadran
6. Dört okkaya eşit ağırlık ölçüsü
Ölçek Eş Anlamlısı ve Zıt Anlamlısı
Ölçek kelimesini eş anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;
- Ölçek – kile / kadran
Ölçek kelimesini zıt anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;
- Ölçek kelimesinin zıt anlamlı karşılığı bulunmamaktadır.
Ölçek İle İlgili Atasözleri ve Deyimler
Ölçek kelimesi ile ilgili atasözü ve deyimler aşağıdaki gibidir;
- Ölçek kelimesinin geçtiği herhangi bir atasözü veya deyim bulunamamıştır.
Ölçek İle İlgili Birleşik Sözler
Ölçek kelimesi ile ilgili birleşik sözler aşağıdaki gibidir;
- ölçek çizgisi
- çizgi ölçek
- genel ölçek
- kesir ölçek
- akıcılık ölçeği
- boylam ölçeği
- Mohs ölçeği
- Rihter ölçeği
Ölçek İngilizcesi
Ölçek kelimesinin İngilizce karşılıkları ise aşağıdaki gibidir
- Ölçek – scale, measure
Ölçek Hakkında Detaylı Bilgi
Harita yapılırken ilk iş haritası yapılacak bölgenin gerçeğe göre ne oranda küçültüleceğine karar vermektir. Bu iş için belirlenen orana ölçek denir. Özetle harita üzerindeki uzaklık ile doğadaki gerçek uzaklık arasındaki oran haritanın ölçeğidir. Her haritanın mutlaka bir ölçeği bulunur. Bu ölçek haritanın altında yazılıdır. Harita ölçeği genellikle kesirli ya da oranlı bir rakam olarak belirtilmektedir. 1 / 100.000 ya da 1 : 100.000 gibi. Kesirli ya da oranlı ölçeklerin yanı sıra grafik ölçek olarak adlandırılan bir doğru parçası üzerinde bölümlere ayrılmış şekilde gösterilen ölçekler de bulunmaktadır. Kesirli ya da oranlı ölçeklerde kesrin paydası büyüdükçe haritanın gösterdiği ayrıntı azalır. Farklı bir söyleyişle kesrinin paydası küçük olan haritalar daha fazla ayrıntıya sahiptirler.
Ölçek Çeşitleri
1. Kesir Ölçeği
1/25 000, —1/300000 veya 1 : 250 000 şeklinde yazılan ölçeklere, kesir ölçeği denir. Bu ölçekte küçültme oranı, payı 1 olan kesir sayıları ile gösterilir. Kesir ölçeğinde, harita ya da plân üzerindeki 1 cm’lik uzaklığın, gerçekte ne kadar olduğu paydada görülür.
Örneğin, bir plânın köşesinde “Ölçek : 1/100″ olarak yer almış olsun. Bu kesir ölçeği, gerçek uzunlukların her birinin 100 kez küçültülerek düzlem üzerine geçirildiğini gösterir. 100 cm’lik gerçek uzaklık, plânda, 1 cm’lik uzunlukla gösterilmiş demektir. Ölçekten yararlanılarak iki yer arasındaki gerçek uzaklıklar hesaplanmaktadır. Örneğin, 1/3 000 000 ölçekli bir haritada iki şehir arasındaki uzaklık 8 cm olsun. Bu iki şehrin birbirine olan gerçek uzaklığını şu şekilde bulabiliriz:
Gerçek uzaklık = Haritanın ölçeği x Haritadaki uzunluk
Örnek:
3 000 000 x 8 = 24 000 000 cm = 240 km’dir.
2. Çizgi (grafik) Ölçeği
Çizgi ölçeği, haritanın bir köşesinde çizgi ile gösterilir. Çizgi ölçeği, haritadaki küçültme oranına göre, eşit bölümlere ayrılıp üzerine rakamlar yazılarak oluşturulmaktadır.
Ölçek rakamından, plân veya haritası yapılan yerlerin, gerçek ölçülerinin ne kadar küçültüldüğünü anlarız.
Ölçme ve Değerlendirmede Ölçek ve Çeşitleri
Ölçek, belli bir büyüklüğü küçültme oranı, birim veya ölçme aracı olarak kullanılmaktadır. Varlıkların özelliklerini belirlerken kullanılan sayı ve sembolleri açıklamak aracıyla kullanılan açıklamalardır.
Dört tür ölçek vardır:
- Sınıflama
- Sıralama
- Eşit aralıklı
- Eşit oranlı
Sınıflama (Adlandırma) Ölçekleri
Nesnelerin genel olarak birbirlerine göre benzerlik ve farklılıklarını belirlemek ve sınıflandırmak amacıyla kullanılan ölçeklerdir.
Örnek: Bir sınıftaki öğrencilerin evli-bekâr, kadın-erkek, A-B, 1-2 olarak sınıflandırılması.
Bu ölçekte kullanılan sayıların sayısal değeri yoktur. İki temel özelliği vardır:
- Simetrilik
- Geçişlilik
Örnek: A=B ise B=A , A=B ve B=C ise A=C.
Sıralama Ölçeği
Varlıkları belli bir özelliğe sahip oluş miktarları bakımından büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe doğru sıralamak amacıyla kullanılan ölçeklerdir. Başlangıç noktaları değişkendir. Ölçme aracı üzerindeki aralıklar birbirine eşit değildir.
İki temel özelliği vardır:
- Asimetrilik
- Geçişlilik
Eşit Aralıklı Ölçekler
Varlıkları belirli bir başlangıç noktasına göre belli bir özelliğe sahip oluş dereceleri bakımından eşit aralıklarla sıralamak amacıyla kullanılan ölçeklerdir. Bu ölçeklerdeki başlangıç noktası sabittir, aralıklar da eşittir. Örneğin termometre, takvim, başarı, zekâ, saat, tutum vs.
Oranlı Ölçekler
Eşit aralıklı ölçekler üzerindeki sıfır noktası gerçek sıfır olarak tanımlanan ve doğal sıfırdır. Örneğin metre, kilogram, amper, süre, vs.
Ölçeklerine Göre Haritalar
Gerçek Ölçek: Parçaların üzerinden alınan ölçülere göre çizilen ölçek çeşididir. Ölçek 1:1 şeklinde belirtilir.
Küçültme Ölçeği: Büyük parçaların küçültülerek çizildiği ölçek çeşididir. Ölçek 1:5, 1:10, 1:20, 1:50… belirtilir.
Büyültme Ölçeği: Küçük parçaların büyültülerek çizildiği ölçek çeşididir. Ölçek 2:1, 5:1, 10:1, 20:1, 50:1… şeklinde belirtilir.
1. Büyük Ölçekli Haritalar
a. Plânlar: Ölçeği 1/20.000′e kadar olan haritalardır. Şehir imar plânları, kadastro haritaları bu türdendir.
b. Topoğrafya Haritaları: Ölçeği 1/20.000 ile 1/200.000 arasında olan haritalardır. Ulaşım haritaları ile topoğrafik, jeolojik, morfolojik haritalar bu türdendir.
Büyük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
- Paydası küçüktür.
- Dar alanları gösterir.
- Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır.
- Küçültme oranı azdır.
- Aynı alanı gösteren küçük ölçekli haritalara göre düzlemde daha fazla yer kaplarlar.
- İzohipsler arası yükselti farkı azdır.
- Bozulma oranı azdır.
2. Orta Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/200.000 ile 1/500.000 arasında olan haritalardır.
3. Küçük Ölçekli Haritalar
Ölçeği 1/500.000 den daha küçük olan haritalardır. Bu haritalar Dünya’nın, kıtaların, ülkelerin tamamını veya bir bölümünü gösterir. Küçük ölçekli haritaların genel özellikleri şunlardır:
- Paydası büyüktür.
- Geniş alanları gösterir.
- Ayrıntıyı gösterme gücü azdır. Oranı fazladır.
- Aynı alanı gösteren büyük ölçekli haritalara göre düzlem üzerinde daha az yer kaplarlar.Küçültme
- İzohipsler arası yükselti farkı fazladır.
- Bozulma oranı fazladır.