Namaz Nedir? Namaz Ne Demektir? Anlamı

Özet: “Namaz Nedir? Namaz Ne Demektir? Anlamı” başlıklı yazımızda Namaz nedir, Namaz ne demektir, Namaz kelimesinin tanımı, Namaz kelimesinin eş anlamlısı, Namaz kelimesinin ingilizce karşılıkları, Namaz ile ilgili atasözleri ve deyimler ve Namaz hakkında detaylı bilgileri bulacaksınız.

Namaz Tanımı

Namaz kelimesi Farsça kökenli bir kelimedir ve Namaz kelimesinin anlamı Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğünde aşağıdaki şekildedir;

isim, din b. (***) İslamın beş şartından biri olan ve Müslümanların günde beş vakit, dinî kurallara göre yapmak zorunda oldukları ibadet, salat
“Bu namaz, alelade bir ibadet değildi.” – R. E. Ünaydın

Namaz Eş Anlamlısı ve Zıt Anlamlısı

Namaz kelimesini eş anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;

• Namaz – salat

Namaz kelimesini zıt anlamlı karşılığı aşağıdaki gibidir;

• Namaz kelimesinin zıt anlamlı karşılığı bulunmamaktadır.

Namaz İle İlgili Atasözleri ve Deyimler

Namaz kelimesi ile ilgili atasözü ve deyimler aşağıdaki gibidir;

§ abdestinde namazında olmak
dindar olmak.
Deyim

§ abdestsiz sofuya namaz mı dayanır
kurallara, koşullara uyulmadıktan sonra bir sürü iş yapılabilir.
Atasözü

§ art eteğinde namaz kılmak
çok temiz huylu olmak.
Deyim

§ bu abdestle daha çok namaz kılınır
bir tutum veya davranışın etkisi sürekli olur.
Atasözü

§ buyurun cenaze namazına!
şaka beklenmedik kötü bir durum karşısında üzüntü anlatan bir söz.
Deyim

§ cemaatle namaz kılmak
imama uyarak namaz kılmak.
Deyim

§ eteğinde namaz kılınmak
içi dışı çok temiz kişi olmak.
Deyim

§ gönülsüz namaz göğe ağmaz
isteksiz yapılan bir işten hayır gelmez.
Atasözü

§ namaza durmak
namaza başlamak: “Arabalar uzaktan görününce köyüne, adamına göre kâh derviş, kâh sofu olur, hemen namaza dururdu.” -M. Ş. Esendal.
Deyim

§ namaza meyli olmayanın kulağı ezanda olmaz
kişi yapmak istemediği işin ayrıntılarıyla ilgilenmez.
Atasözü

§ namazı kılınmak
Müslüman birinin cenaze namazı kılınmak: “Bir akşam uyudu / Uyanmayıverdi / Aldılar götürdüler / Yıkandı, namazı kılındı, gömüldü” -O. V. Kanık.
Deyim

§ namazında niyazında
İslam dininin gerekliliklerini tam anlamıyla yapan: “Bunlar namazında niyazında iki temiz gardiyandı.” -N. F. Kısakürek.
Deyim

Namaz İle İlgili Birleşik Sözler

Namaz kelimesi ile ilgili birleşik sözler aşağıdaki gibidir;

• namaz bezi
• namazbozan
• namaz niyaz
• namaz örtüsü
• namaz vakti
• nafile namaz
• akşam namazı
• bayram namazı
• cenaze namazı
• cuma namazı
• ikindi namazı
• kuşluk namazı
• öğle namazı
• sabah namazı
• teravih namazı
• vitir namazı
• yatsı namazı

Namaz İngilizcesi

Namaz kelimesinin İngilizce karşılıkları ise aşağıdaki gibidir

•  Namaz – prayer

Namaz Hakkında Detaylı Bilgi

Namaz (İslam’ın Beş Şartı) İslamın şartları’ndan biri kabul edilen ibadettir. Kur’an’da günün belli vakitlerinde abdestle birlikte duaya kalkılması ifadesi bulunur. Kur’an’a göre namaz Allah’ı anarak teslimiyetin gösterildiği bir arınma biçimi ve İbrahim’e öğretilen bir ibadet şeklidir.

Namazın Etimolojisi

Namaz; Diğer bazı dini kavramlarda olduğu gibi Sanskritçeden Farsçaya oradan da Türkçeye geçmiş bir sözcüktür ve İran’da ateşe tapanların “ateş önünde eğilmesi” için kullanılır. Namaskara selamlama ve bağlantı anlamına gelmektedir. Namaz kılmak deyimi, Türkçede Kur’anda “ikametü’s-salat” şeklinde terkip olarak kullanılan ifadenin yerine konmuştur. Salât dua etmek, ikametü’s-salât ise “duanın yerine getirilmesi” anlamlarına gelir.

Namazın Tarihçesi

Namazın İslama özgü ve islam ile başlayan bir ibadet şekli olduğu kanısı müslümanlar arasında yaygındır. Ancak başta Kur’an ayetleri olmak üzere namazın müslümanlara özgü bir tapınma tarzı olmadığını gösteren kayıtlar gününmüze kadar ulaşmıştır. Mekke döneminde ilk yazılan sureler olduğu rivayet edilen Alak ve Müddessir surelerinde namazdan bahsedilmesi bu görüşü desteklemektedir.

Hint toplumu ve İslam öncesi Ortadoğu toplumlarında, bu tapınmaların bir arınma ritüelini takip eden, günün belirli saatlerinde belirli bir yöne veya nesneye yönelerek yapılan dua merasimleri olduğu, bu merasimlere değişik vücut hareketlerinin eşlik ettiği düşünülebilir.

İslam namazının, bu tapınmalardan farklılaşması ve bugünkü yaygın kabul gören şekli alması üzerinde değişik görüşler bulunmaktadır. Sünni kesim bu ibadetin hicrete yakın Mekke döneminde, miraçta emredilmiş olduğuna inanır. Aleviler ise bu ve benzer hadislerin Emeviler döneminde yazıldığına ve çoğunluğunun uydurma olduğuna vurgu yaparlar.

Namazda Önşartlar

“Namazın şartları” olarak ifade edilen maddeler İslam bilginlerince yapılan yorumlar çerçevesinde oluşturulmuştur.

• Manevi temizlik (Hadesten taharet): Kişinin kalbi kirlerden temizlenmesi gerekir. Her namaz öncesi bunu sembolize eden abdest alınır; el, yüz ve ön kol yıkanır, baş meshedilir, ayaklar yıkanır veya meshedilir. Bazı durumlarda da gusül abdesti namazın ön şartıdır.
• Kıbleye dönmek : Namazı kıbleye dönerek kılmak gerekir.
• Maddi temizlik : Kişinin beden, giysi ve namaz kılacağı yerde necaset (pislik) varsa bunları temizlemesidir.
• Setr-i Avret : Geleneksel anlayışta namaz kılacak erkeğin göbek ile diz kapağı arasını, kadının ise yüz ve ellerinden başka vücudunun her tarafını örtmeleri gerektiği ifade edilir. Bazı anlayış ve dini yorumlara göre namaz için özel bir örtünme tarzı yoktur.(Tesettür)
• Vakit: Herhangi bir namazın vakti gelmeden o namaz kılınamaz.
• Niyet: Namaz için niyetlenmektir, ancak bunun dil ile söylenmesi gerekmez.

Namaz Çeşitleri ve Namaz Vakitleri

Namazlar belirli vakitlerde kılınır; Namaz; mü’minler üzerine vakitlenmiş olarak yazılıdır.” (Nisa Suresi, 103)

• Farz Namazlar:Fıkıhta farz tanımıyla ifade edilen emirler dayanağını Kur’andan alır. Hadislerden alınan emirler hiç bir şekilde farz olarak tanımlanamaz. Sünni fıkıhçılar bir emrin farz olabilmesi için onun Kuranda açıkça ve hiçbir yoruma ihtimal vermeksizin emredilmiş olması gerektiğini belirtirler. Fıkıh dilinde işari bir ifade farz tanımı için yeterli olmamaktadır.

Geleneksel sünni fıkıhçılara göre Müslümanlara günlük olarak beş vakit namaz farzdır. Ayrıca cuma ve cenaze namazlarının farz oluşundan bahsedilir. Cuma namazı yetişkin ve hür erkekler için gerekli görülürken cenaze namazında birkaç kişinin bu görevi yapması diğer inananlardan yükümlülüğü kaldırır.

Ancak günlük 5 vaktin farz olduğu inancı Kur’anın açık emirlerine değil, bazı ayetlerin kapsamını genişleten ve birbirleriyle çelişen yorumlar ve hadislere dayanan ve sünni İslam toplumlarınca benimsenen bir uygulamadır. Namaz vakitleriyle ilgili ayetler birçok farklı anlayışın ve rivayetin etkisiyle yorumlanmış, bu ayetlerin hangi namazlarla ilgili olduğu konuları açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır. Bazı din bilimciler, Şii Müslümanlar günlük 3 vakit namazı esas alırlar. Ayrıca Kur’anist (hadislerin dini referans olmasını reddeden, yalnızca kuranı referans edinen) İslamcılar günlük 3 vakit namazı esas alırlar. Bununla beraber bu üç vakit namaz’ın hangileri olduğu konusu da çok açık değildir. Örneğin bu üç vakte bir anlayışa göre öğle-ikindi, akşam-yatsı ve sabah olarak, bir başka uygulamada akşam, yatsı, ve sabah olarak rastlamak olasıdır. Kur’anda geçen teheccüd namazı ise sadece peygambere mahsus bir ibadet olarak Kur’anda ifade edilen nafile bir ibadettir.

Namaz ibadetinin günlük 5 vakte çıkartılmasının Emeviler zamanında yazılan ve (miraç hadisi gibi) birçoğu hurafe veya uydurma olduğu bilinen hadislerle gerçekleştiği ifade edilmektedir.

Beş vakit namazın farz olduğu savı ve bunu inkâr edenin dinden çıkarak kafir olacağı argümanı sıklıkla ileri sürülür. Ancak, farz olmayan bir şeyin, farzın var olduğunu ileri sürmek te dini açıdan eşdeğer bir davranıştır.

• Cuma namazı; İnananlar, Cum’a Suresi’nde cuma ibadetine çağrılırlar:”Ey inananlar! Cuma günü, dua için çağrı yapıldığında, Allah’ın Zikri’ne koşun! Alış-verişi bırakın! Eğer bilirseniz bu sizin için daha hayırlıdır.” (62:9) Yoruma göre; Cuma günü haftalık toplantı günüdür, cuma namazını 2 rekat olarak mülki ya da siyasi otorite kıldırır, namazdan önce veya sonra konuşma yapar (Hutbe, hitabe). Daha sonraları bu namaza öncesinde ve sonrasında bazı namazlar eklenmiş ve o şekilde toplum içine yerleşmiştir. Ayrıca ilgili ayetin anlamı da yapılan yorumlarla daraltılarak cuma namazının sadece yetişkin, hür, yolcu olmayan (mukim) müslüman erkeklere farz olduğu ifade edilmiştir. Öğle vakti topluca 2 rekât olarak kılınır ve öğle namazının yerine geçer. Alevi-Bektaşi inancında perşembe akşamı eski takvime göre Cuma gününden kabul edilerek yapılan cem’in Cuma suresinde işaret edilen ibadet olduğu belirtilir.
  

• Cenaze Namazı

Kuran’da geçmeyen fakat vefat eden kişiler için geleneksel olarak icra edilen bir namaz çeşididir. Bazı müslümanlar tarafından yapılması diğer müslümanların üzerinden dini sorumluluğu kaldırdığı için farz-ı kifaye olarak nitelenir.

• Vacip Namazlar

Hanefi mezhebine özgü bir kavram olarak vitir ve bayram namazları vacip namazlar olarak nitelenir. Hanefi fıkhında bir ibadetin farz olarak nitelendirilebilmesi için o ibadetin farklı anlamlara gelebilen işaret veya yorumlama tarzıyla çıkarılan anlamlar üzerinden değil, açıkça Kur’anda emredilmiş olması gerekmektedir. Kur’anda yer bulmuş olsa bile bu şartları taşımayan ibadetlere daha alt düzeyde bir gereklilik ifadesi olarak vacip (gerekli) denmiştir.

• Sünnet veya Nafile Namazlar: Kur’an’da geçmeyen fakat İslam tarihinde uygulama alanı bulan, değişik vakit veya durumlara özgü sünnet veya nafile namazlardır. Farz namazlardan önce veya sonra kılınan namazlar, ramazan geceleri kılınan teravih, kuşluk, gece, mescit ziyaretleri, hacet namazları vs. bu kapsamdadır. Ayrıca geleneksel olarak 4 rekat olarak kılınan Farz namazların iki rekat’ının farz, geri kalanının ise sünnet olduğu ifade edilir.
  

Sünni geleneğinde namaz vakitleri:

• Sabah Namazı : Sabah, tan yerinin ağarmaya başlamasından, Güneş’in doğuşuna kadar olan zamandır. 49.5° enleminin kuzeyinde kalan bölgelerde kışın altı ay boyunca gün doğumu olmadığı için bu tanım geçersiz kalır.

• Öğle Namazı  : Öğle; fıkıhçılara göre Güneş’in en tepede olduğu andan her şeyin gölgesinin bir veya iki misli oluncaya kadar devam eden zamandır.

• İkindi Namazı : “ikindi” sözcüğü Türkçede “ikinci” sözcüğünün başka söylenişidir. Bu namaz adını öğlenin “ikinci vakti” sayılmasından kaynaklanır. İkindi öğlenin bitiminden güneş batıncaya kadar olan zamandır.

Prof. Dr. Süleyman Ateş’e göre öğle ve ikindi namazları Kur’ana değil, peygamberin uygulamalarına dayalı ibadetlerdir. O’na göre Kur’anda geçen namazlar sabah, akşam ve gece namazı (teheccüd)ından ibarettir.

• Akşam Namazı :Fıkıhçılara göre, Güneş battıktan sonra başlayıp güneşin battığı yerde meydana gelen kızıllık kayboluncaya kadar olan zamandır.

• Yatsı Namazı : Gece karanlığı başladığından itibaren tan yeri ağarıncaya kadar geçen zamandır. Akşam ve yatsıyı tek vakit olarak ifade eden eski fıkıh kitapları Salatü’l Işayı ikiye ayırırlardı, ilkine Işa-ı Evvel, Akşam namazı; ikincisine de Işa-ı Ahir, Yatsı namazı derlerdi.

Diğer namazlar;

• Vitir Namazı: Vitir namazının vakti de yatsı namazının vaktidir. Ancak vitir namazı, yatsı kılındıktan sonra kılınır. Vitir namazı vaciptir.

• Teheccüd Namazı: Kur’anda geçen tek nafile namazdır, gece kılınır ve peygamber’e özgü bir namazdır.

• Teravih Namazı: Ramazan ayında yatsıdan sonra kılınan bir namazdır. Kılınılması gerektiği konusunda bin yıllık süregelen tartışmalar hala devam etmektedir. Klasik din anlayışında sünnet kabul edilmesine rağmen, birçok akademisyen farklı görüşleri bulunmaktadır. Bu akademisyenlerce teravih İslamın değil, geleneğin bir parçası olarak kabul edilir şeklinde yorumlamaktadır.
  

• Bayram Namazı: Vakti bayram günleri sabahleyin güneşin doğuşundan yaklaşık 50 dakika sonra başlayıp güneşin tepe noktasına gelmesine kadar devam eden zamandır.

• Evvabin Namazı: Akşam namazı ile yatsı namazı arasında nafile olarak kılınır.

Namaz kılınması sakıncalı bulunan vakitler: Sünni fıkıhçılara göre Güneş’e tapanların ibadet vakitlerinde namaz kılmak mekruhtur. Bu vakitler;

• Güneş’in doğmasından itibaren 45 dakika
• Güneş tam tepe noktasına geldiğinde.
• Güneş batarken Akşam ezanı vaktine 45 dakika kaladır.

Namaz ile İlgili Ayetler

Kur’anda Salât kelimesinin geçtiği günlük namaz vakitlerine ilişkin ayetler;

• “Namazlara hele orta namaza dikkat edin ve Allah için boyun eğerek kalkıp namaza durun.”(Bakara Sûresi: 238)

• “Gündüzün her iki tarafında ve geceye yakın olan saatlerinde namaz kıl!”(Hud Suresi: 14)

• “Güneşin batıya kaymasından gecenin kararmasına kadar namaz kıl, bir de sabah namazını kıl. Çünkü sabah namazında, gece ve gündüz melekleri hazır bulunur.”(İsra Suresi: 78)

İsra 78. Ayetinde iki farklı anlama gelen iki ayrı okuma şekli bulunur. Sabah namazını ifade eden şekil “sabah’ın Karnı” ifadesidir. “Sabah Kuranı” ifadesi ise sünnilerce okuyuşta tercih edilen, manada tercih edilmeyen ifade olmuştur.

Bu ayetlerin dış ifadesine dayanarak Kurancı (İng. Qoranist İslam) veya Sadece Kur’an denilen Müslümanlar namazı üç vakit kılarlar. Bu anlayışı destekleyen bir uygulama da klasik sünni anlayışta yolculuk, korku gibi durumlarda başvurulan namazların birleştirilmesi uygulamasıdır. Bu uygulamada öğle ve ikindi, akşam ve yatsı tek vakit olarak kılınır.

Hanefi Mezhebinde Rekat Sayıları ve Kılınışı

Bazı mezheplerde farklı rekat namaz kılınmaktadır. Türkiyede yerleşik hanefi gelenekte günlük namaz miktarları;

Namaza, başlangıç tekbiri (Allahu Ekber) ile başlanır, ayakta durulur ve bu sırada Fatiha suresi ile en az bir ayet olmak üzere ayetler okunur. Sonra öne eğilerek tesbihat yapılır. “Semia’llâhu limen hamideh ” “Rabbena lekel hamd” diyerek ayak üstü doğrulunur ve 2 kere yere kapanma (secde) şeklinde tespihat yapılır ve dizlerin üzerinde oturulur. Bu eylemlerin toplamına rekat denilir. Bir namazda enaz iki rekat bulunması istenir. Tesbihat “Sübhane Rabbiye’l Azim, Sübhane Rabbiye’l A’la” şeklinde yapılır ve namaza “esselamü aleyküm ve rahmetullah” şeklinde selam ile son verilir.

Kur’an’da namazın kılınış şeklini anlatan bir bölüm bulunmaz, namaz ile alakalı olduğu düşünülen ifadelerde Allah’ın secde halinde,(4:102)eğilerek, (22:77) ve ayaktayken (3:113) dua edilmesi veya anılması anlatılır.

• Niyet, namaz kılmaya niyet edilir. Örnek “Niyet ettim sabah namazını kılmaya” diye.

• Kıbleye yönelme; “Biz senin çok defa yüzünü göğe doğru çevirip durduğunu görüyoruz. Elbette seni, hoşnut olacağın kıbleye çevireceğiz. Yüzünü Mescid-i Haram yönüne çevir. Siz de nerede olursanız olun, yüzünüzü hep onun yönüne çevirin”.(2:144)

• Kıyam, Namazda ayakta durmak demektir. Ayakta durmanın namazın rükünlerinden olduğuna inanılır.
• • Başlama Tekbiri: Tekbir alınır; eller iki yana kaldırılırak “Allahü ekber” denir.
  • Kur’an okuma; Kıyam sırasında Müzzemmil Suresi 20. ayet gereği, Kuran’dan kolaya gelen bir kısım okunur. Rivayete göre Muhammed “Fatihasız namaz eksik kalır ” demiştir.
  • Öne eğilme; Okuma bitince tekbir ile öne eğilerek tesbih edilir;”Sübhanallah ya da Sübhane Rabbiye’l Azim” denir. Rükû’dan sonra yeniden doğrulurken “Semi’Allahü Limen Hamideh” tam doğrulmada ise “Rabbena Lekel Hamd” denir.
  • İki secde; Rükudan doğrulduktan sonra tekbir ile secdeye gidilir. Fıkıhçılara göre iki kez alnını yere değdirmek demektir. Bu sırada tesbih edilir; “Sübhanallah ya da Sübhane Rabbiye’l a’lâ” denir.
  • Oturuş: iki secde arasında kısa bir oturuş vardır. İki secde arsında, gene secdeden kalkarken ve giderken tekbir alınır.

Birinci rekat böylece tamamlanır ve ikinci kez ayağa kalkılır. İkinci kıyamda Kur’an’dan kolaya gelen bir kısım okunur. Sonra tekbir ile rüku edilir, Tesbihat edilir. Tekbir ile kıyam edilip, tekbir ile secdeteyn’e gidilir, tesbihat edilir. İkinci secde bitince istenirse kıraat edilir. Vahiy katiplerinden olan Zeyd bin Sabit, Muhammed’in bu sırada Kur’an’dan sure okuduğunu nakletmektedir. Namazın bitişi; Son oturuşta kıraat yapılsın ya da yapılmasın, çevredekilerin namazın bittiğini anlaması için, önünden kimsenin geçmemesi engelinin kalktığını gösterilmesi için sağ ve sola Selam verilir / bu yalnızca “selam” sözcüğünden ibarettir. (EsSelamü aleyküm ve rahmetullah.) Alevi İslam anlayışında namazın biçimsel yapısının, dinin değil arap kültür ve geleneğinin bir uzantısı kabul edilmesi sebebiyle günlük kişinin istek ve iradesine göre dua anlamında bir ibadet dışında şekilsel olarak namaza karşı çıkılır.

Namazın Dini Önemi ve Müeyyidesi

Geleneksel islamda ergenlik çağına girmiş her müslümanın namaz kılması İslam inancının gereğidir. Şeriat hukukunda yetişkinliğe ulaştığında namaz kılmayan kişi fasık kabul edilir, şahitliği kabul edilmez, dövülür veya hapsedilir. Kılmamakta ısrar eden öldürülür.

Hadislere göre Namaz dinin direğidir. Bazı Sünni fıkıh ekolleri ve hadisçiler tarafından Kur’andan sonra, İslamın en önemli yazılı kaynağı kabul edilenSahih-i Buhari de geçen bir hadis’e göre Allah günde beş vakit namazla günahları siler.

Namaz ile ilgili Eleştiriler

Namaz’ın Hint kültüründeki yoga veya “güneş kültü” ile, beş vakit namaz konusunun ise sabiilik ile bağlantılı bir tapınma şekli olduğu iddiaları bulunmaktadır. Alevi islam inancı namazın şekli ve orijini konusunda bu değerlendirmeleri paylaşmaktadır.

Farz olduğuna inanılan ibadetler fıkıhta kaynağını Kur’anın açık nasslarından alan ibadetlerdir. Namazın günde 5 vakit kılınması ise miraç veya cibril hadisi gibi, fıkıhta ikincil derecede delil kabul edilen ve dini hüküm koymaya temel teşkil edemeyecek zayıf kaynaklar olarak değerlendirilen hadislerlemeşru kılınması eleştiri konusudur.

Şeriat uygulamalarında şekli ve miktarı konusunda görüş birliği bulunmayan bir ibadet veya dua olan namazın terk edilmesinin ceza veya hak mahrumiyeti davalarına konu olması, insan hakları ihlali gibi diğer birçok sakıncası yanında “cezaların kanuniliği” ilkesine de aykırıdır.

Namaz ile İlgili Dipnotlar

• 1.  “Orta namaz” ifadesi için mütercimlerin herhangi bir referans belirtmedikleri değişik tercüme şekilleri verilmişlerdir. Kimisi onu ikindi, kimisi cuma, kimisi ise öğle namazı olarak tercüme etmiştir. Bazılarına göre ise o korku namazıdır.
• 2. Ayetteki ve ifadesi bazı dilbilimci yaklaşımlarda ve değil, Arapçada yani anlamına gelen ev olarak, önceki ifadelere ekleme yapan değil, onları açıklayan bir ifade olarak anlaşılır.
• 3. Ayette geçen ifadenin nasıl anlaşılacağı tartışması bulunmaktadır. Ayetteki delk kelimesi bazı anlayışlara göre Güneşin sarkması olarak tercüme edilir ve bu durumda öğle veya ikindi namazına işaret eden bir anlam kazanır. Diğer anlayışa göre Güneşin batması olarak olarak tercüme edilir ki akşam namazının vaktinin başlangıcı olarak anlaşılır.