Sığırlarda Boynuz Giderme Nedir?
Sığırlarda boynuz tabir-i caizse hayvanı yakışıklı gösteren hayvanın bir parçasıdır. Ama bazı durumlarda sığırlarda boynuz olsun istenmez. Bu yüzden de boynuz giderme olarak isimlendirilen bir işlem ile sığırın boynuzları ortadan kaldırılır.
Boynuz Giderme Neden Yapılır?
Boynuz gidermenin tek nedeni hayvanı olası tehlikelerden korumaktır. Çünkü gerek inek olsun gerekse boğa olsun boynuzları olduğu sürece her an kavga etme ihtimali var. Özellikle boğada boynuz olduğu zaman lider olma dürtüsü ile çok kolay bir şekilde kavga eder. Eğer bir boğa kavgada boynuz yüzünden yaralanırsa etinin değeri düşer. Ayrıca az da olsa hayati yaralanma yaşanabilir. Diğer yandan ineklerde kavga edebilir ve dolayısıyla yine aynı şekilde yaralanabilir. Ama ineklerin yaralanması daha büyük bir tehlike içermektedir. Çünkü süt veren bir ineğin özellikle memesinde meydana gelecek bir yaralanma sütten kesilmesine sebep olabilir. Bu gibi nedenlerden dolayı boynuzların olması istenmez.
Boynuz Giderme Teknikleri
Boynuz giderme 3 teknik ile yapılır. Bunlar;
- Genetik Yöntem
- Mekanik Yöntem
- Kimyasal Yöntem
Genetik Yöntem İle Boynuz Giderme
Sığırlarda boynuzsuzluk dominanttır. Bu nedenle sürüde genotipik olarak boynuzsuz boğa kullanmak suretiyle yavruların bir kısmının veya tamamen boynuzsuz olmalarını sağlamak olanaklıdır. Boynuzsuz boğa kullanıldığında doğacak yavruların en az % 50’si boynuzsuz olmaktadır. Eğer inekler de boynuzsuz olanlardan seçilirse doğacak yavruların en az % 75’i boynuzsuz olacaktır. Ancak hiçbir yerde sadece boynuzsuz olduğu için bir boğanın kullanılması önerilemeyeceğinden genetik yolla boynuzsuzlaştırma pek uygulanan bir yöntem değildir. Çünkü boynuzdan önce, başta süt verimi olmak üzere ekonomik önemi olan pek çok seleksiyon kriteri vardır.
Mekanik Yöntem İle Boynuz Giderme Yöntemi
Bunlar genel olarak, hayvanda boynuz belirdikten sonra çeşitli gereçler yardımı ile yapılan boynuzsuzlaştırma işlemlerini kapsar. Dağlama, bunlar içinde en kolay uygulanabilen ve hayvana en az acı veren bir yöntemdir. Dağlama bu amaçla geliştirilmiş olan ve şebeke cereyanı veya akü ile çalışan özel aletlerle yapılır.
Bir aylıktan iki aylığa kadar olan buzağılara uygulanır. Buzağı ayakları bağlanarak yan yatırılır ve bir kişi dizi ve bir eliyle hayvanı yere bastırırken diğer eliyle buzağının burun kısmını sıkıca kavrar. Operatör önceden kızdırmış bulunduğu havyayı boynuz düğmesinin üzerine bastırır. 3-5 saniye sonra dairesel olarak sağa sola döndürmek suretiyle deri tabakasının yüzük biçiminde kesilmesini sağlar. Alışkın bir el bunu kolayca hisseder. Daha sonra boynuz düğmesi yine kızgın havyanın ucu ile kanırtılarak yerinden çıkarılır. Aynı işlem diğer boynuz düğmesine de uygulanır ve operasyon sonuçlanır.
İki aylıktan büyük hayvanların boynuzlarının giderilmesi için hayvanın yaşına ve buna bağlı olarak boynuzların gelişme durumuna göre boynuz tüpü, boynuz kaşığı, boynuz makası, boynuz pensi ve boynuz testeresi kullanılmaktadır. Ayrıca embriyoton teli ile yaşlı ineklerin boynuzlarını dipten kesme olanağı da vardır. Ancak bu şekilde boynuzsuzlaştırma büyük hayvanlara uygulandığı için oldukça zordur.
Aşırı kanamalar sorun çıkarabilir. Boynuzları yaralayıcı etkilerini azaltmak için de uygulanan bazı yöntemler vardır. Bunlardan ilki sivri uçlu bir boynuzu, ucundan 3-4 cm’ lik bir kısmını kesmek suretiyle kütleştirmektir. Böylece boynuzun vuracağı yeri delme yeteneği kaybolur ve yalnızca darbe etkisi kalır. Ancak bu uygulamayı yaparken boynuzu daha aşağılardan kesmemek gerekir. Aksi halde aşırı kanamalar olmaktadır. Böyle durumlarda kesilen damarın sıcak demirle dağlanarak kanın durdurulması gerekir.
Boynuzları denetim altına almanın diğer bir yolu da büyümekte olan boynuzların biçimini değiştirmektedir. Uygulamada, bu amaca uygun olarak hazırlanmış her biri bir pound (453 gram) ağırlıkta metal parçaları kullanılır. Silindirik yapıdaki bu ağırlıklar kıskaçları yardımıyla boynuz uçlarına tutturulur. Boynuzlar büyüdükçe ağırlıların etkisiyle açığa doğru yönlenirler. Böylece hayvanın vurmak için başını aşağıdan yukarıya savurması veya sağa sola sallaması halinde boynuzlar daha az tehlikeli olurlar.
Kimyasal Yöntem İle Boynuz Giderme
Bir haftalıktan üç haftalığa kadar buzağılarda kimyasal yolla boynuzsuzlaştırma yapılabilir. Bu iş için kostik, yani KOH veya NaOH kullanılır. Piyasadan kolaylıkla bulunabilir. Her iki madde de deriyi yakıcı ve aşındırıcı etkiye sahiptir. Hayvancılığı ileri ülkelerde boynuz köreltmede kullanılmak üzere hazırlanmış özel çubuklar satılmaktadır. Plastik tutaç yeri olan bu çubuklar kullanan kişinin zarar görmesini ve işlemde kolaylık sağlar.
Uygulamada önce buzağının boynuz çıkacak yerlerdeki kılları bir makasla kırkılır ve bu kısımlar iyice temizlenir. Temizleme sabunlu su ile yapılırsa daha iyidir. Buzağı sıkıca tutulur ve kostik çubuk suyla biraz ıslatılarak boynuz düğmesi üzerine dairesel hareketlerle sürülmeye başlanır. Eğer özel çubuk kullanılıyorsa uygulayıcının lastik eldiven giymesi veya kostik çubuğun üzerini eline zarar vermeyecek biçimde naylon ile sarması gereklidir.
Çubuk sürüldükçe deri aşınarak soyulur ve boynuzu meydana getirecek hücrelere ulaşılır. Bu anda birkaç hafif sürtmeden sonra uygulamaya son verilir. Çubuk daha fazla sürülürse önemli kanamalar meydana gelir ve durdurulması zordur. Uygulama sırasında çok dikkat edilmesi gereken bir konu da sıvılaşan kostiğin hayvanın gözüne akmamasıdır. Bunu önlemek için uygulama yapılacak sahanın dışına bir miktar vazelin veya gres yağı sürülebilir.
Uygulamadan birkaç gün sonra yara yerleri kabuk bağlar ve buradaki hücreler öldüğü için ileride boynuz oluşmaz. Ancak bu işlemlerin titizlikle yapılması ve boynuz düğmesinin her tarafının aynı derecede sürtülmesi gereklidir. Aksi halde bazı kısımlarda canlı hücreler kalacak olursa ileride buradan kama gibi bir boynuz oluşabilir ki bu daha tehlikelidir. Üzerinde durulacak diğer önemli bir konu da, bir sürüde boynuzsuzlaştırmaya karar verildiğinde tüm sürünün boynuzsuz olacak biçimde yetiştirilmesidir. Aksi halde boynuzlu hayvanlar diğerlerine kolaylıkla üstünlük sağlarlar ve onlara rahat vermezler.