Birleşmiş Milletlerin Kuruluşu
Orjinal ismi United Nations Organization kısaca UNO olan Birleşmiş Milletler veya Birleşmiş Milletler Örgütü kısaca BM’nin kuruluşu 24 Ekim 1945 yılıdır. Bu örgütün kuruluş amacı dünya barışını barışını ve güvenliğini korumanın yanı sıra uluslararası ekonomik, toplumsal ve kültürel işbirliği sağlamaktı. Birleşmiş Milletler, amacını şu ifadelerle belirtmektedir;
“Adalet ve güvenliği, ekonomik kalkınma ve sosyal eşitliği uluslararasında tüm ülkelere sağlamayı amaç edinmiş küresel bir kuruluştur.”
Birleşmiş Milletler, uluslararası ilişkilerde kullanılmasını yasaklayan ilk evrensel antlaşma Birleşmiş Milletler Antlaşmasıdır. Tarih 25 Nisan 1945’i gösterdiğinde 50 ülkenin temsilcileri San Francisco Konferansında bir araya geldi. Burada 111 maddeden oluşan Antlaşma oy birliği ile kabul edildi. Yürürlüğe girme tarihi ise 24 Ekim 1945’dir. Yani Birleşmiş Milletler 24 Ekim 1945 yılında kuruldu.
Birleşmiş Milletler Örgütün Amaçları ve ilkeleri
Birleşmiş Milletler Antlaşması’nın amaç ve ilkeleri 1. ve 2. maddelerde ele alınmıştır. Buna göre:
- Uluslararası barış ve güvenliği korumak, barışın uğrayacağı tehditleri önlemek ve uzaklaştırmak, her türlü saldın eylemi (ya da barışın başka yolla bozulması durumunda) ortadan kaldırılmak üzere etkin ortak önlemler almak,barışın bozulmasına yönelik uluslararası uyuşmazlıkları adalet ve uluslararası hukuk ilkelerine uygun olarak barışçı biçimde çözümlemek.
- Her alanda (ekonomi, toplumsal, kültürel) ırk, dil, din ayırımı gözetmeksizin işbirliğini geliştirmek.
- Uluslararası hak eşitliğini ve kendi yazgılarını kendilerinin saptama hakkına saygı göstererek barış için gerekli öteki önlemleri almak.
- Üyelerin dış siyasetlerini uyumlaştırıcı bir merkez olmak.
Birleşmiş Milletler Üyelik Sistemi
1 – Asil üyeler
BM Antlaşması’nın imzalanmasına katılan aralarında Türkiye’nin de bulunduğu 50 ülke arasında Beyaz Rusya, Ukrayna, Hindistan, Lübnan, Suriye ve Filipinler o dönemde konum olarak devletler hukukunda tanımları devlet tanımına uymamakla birlikte davetçi ülkelerce çağrıldıklarından asıl üyedirler. (Bu arada konferansta yer almamakla birlikte Polonya 51. kurucu üye kabul edilmiştir).
2 – Yeni üyeler
Bunlarda aranan koşullar:
a- Barışçı bir ülke olmak;
b- Antlaşmanın yükümlülüklerini kabul etmek;
c- Bu yükümleri yerine getirecek yetenekte olmak.
Yeni Üyelerin Kabulü
Aday ülke Güvenlik Konseyi’nin salık vermesi üzerine Genel Kurul kararıyla üye kabul edilir. Güvenlik Konseyi bu konuda karar verirken veto işleyebilir. Gerçekten 1955 sonlarına kadar yeni birçok ülke başvurmasına karşın SSCB ya da ABD’ nin vetolarıyla çok az sayıda üye kabul edilmiştir: Afganistan, İsveç, İzlanda, Siyam (1946), Pakistan ve Yemen (1947), Birmanya (1948),İsrail (1949), Endonezya (1950).
Üyelik konusundaki bu çıkmaz ancak Doğu Bloku ve Batı Bloku arasında 1953’ten sonra başlayan yumuşamayla çözülmeye başladı ve Genel Kurul 1955’te aldığı bir kararla Güvenlik Konseyi’ne üyelik sorununu örgütün evrensel bir içerik kazanması için gereğinin yapılması biçiminde bir öneri olarak götürdü.
Böylece daha önce başvuran 16 ülke (Arnavutluk, Avusturya, Bulgaristan, Finlandiya, İrlanda, İspanya, İtalya, Kamboçya, Laos, Libya, Macaristan, Nepal, Portekiz, Romanya, Seylan (Sri Lanka), Ürdün) üyeliğe kabul edildi. Günümüzde bağımsızlığını yeni kazanan ülkeler doğrudan kabul edilirler. SSCB ve Yugoslavya’nın dağılması, Çekoslovakya’nın ikiye bölünmesi ve Eritre’nin bağımsızlığını kazanmasıyla günümüzde üye ülke sayısı oldukça yüksek rakamlara ulaşmıştır.
Üyelikten Çıkarılma ve Çekilme
BM Antlaşması’na göre (madde 5) kendisine karşı zorlayıcı önlemler alınan üye ülke, Güvenlik Konseyi’nin salık vermesi üzerine Genel Kurul kararıyla üyelik haklarını kullanmaktan yasaklanabilir. Böyle bir ülke örgüt organlarının toplantılarına katılamaz ve öneride bulunamaz, oy kullanamaz. Üyelik hakkının yeniden kullanılmasına işleri çabuklaştırmak için yalnız Güvenlik Konseyi’nin karar vermesi yeterlidir.
Öte yandan antlaşma hükümlerine sürekli olarak aykırı davranan bir üye ülke Güvenlik Meclisi’nin önerisiyle Genel Kurul’un 2/3 çoğunluk kararıyla örgüt üyeliğinden çıkarılabilir (1974’te Güney Afrika’nın Genel Kurul’da temsili askıya alındı, 1978’de ise üyelikten çıkarıldı). Antlaşmada bir ülkenin üyelikten çekilmesi öngörülmemekle birlikte uygulamada yalnız Endonezya bir anlaşmazlıktan ötürü 1965’te üyelikten çekildiyse de 1966’da yeniden döndü.