Alyuvar Ne Demektir? Alyuvarların Görevleri
Kanda en fazla bulunan alyuvarlar eritrosit veya kırmızı kan hücresi olarak da isimlendirilmektedirler. Alyuvarlar kan için çok önemli, hayati önem taşıyan hücre türlerindendir. Çünkü akciğerlerden ve solungaçlı hayvanların solungaçlarından vücuda oksijen taşırlar. Alyuvarları 1658 tarihinde ilk defa Jan Swammerdam keşfetmiştir. O tarihte kullandığı mikroskop çok ilkeldi. Günümüzde ise bilim adamları alyuvar geliştirebilmektedirler.
Omurgalı Hayvanlarda Alyuvarlar Nasıldır?
Alyuvarlar büyük oranda hemoglobin içerirler. Hemoglobin moleküllerine akciğerler veya solungaçlarda oksijen bağlanır. Böylece içinde oksijen bağlı hemoglobin taşıyan alyuvarlar vücuttaki dokulara oksijeni ulaştırabilirler. Hemoglobin ayrıca karbon dioksitin de az bir bölümünü taşır; örneğin insanlarda oksijenin %2’si ve karbondioksitin çoğu kan plazmasında çözünmüş olarak taşınır.
Benzer bir protein olan miyoglobin ise kaslarda oksijen depolamaya yarar. Alyuvarların rengi hemoglobindeki hem grubundan gelir. Tek bir alyuvar saman rengindedir, fakat bir aradayken eğer hemoglobine oksijen bağlıysa parlak kırmızı renkte, eğer hemoglobine oksijen bağlı değilse mavimsi-mor renkte gözükürler. Omurgalı hayvanların neredeyse tümünün alyuvarları çekirdeksizdir.
Memelilerde Alyuvarlar
Memeli alyuvarları bikonkav disk (iki yanından da basık yuvarlak) şeklindedir. Alyuvarların yapım yeri yassı kemiklerin iliğidir. Kemik iliğinde üretilme aşamasında olan olgunlaşmamış alyuvarların çekirdeği (ve böylece de bölünme yetenekleri) vardır, hemoglobin içermezler. Fakat gelişme süresinde alyuvar çekirdeğini dışarı atar ve hemoglobin içerir duruma gelir. Gelişme sona erdiğinde alyuvar çekirdeğin yanı sıra tüm organellerini yitirmiştir. Çekirdekleri olmadığı için DNA da içermeyen alyuvarlar bölünemezler. Mitokondrileri de olmayan memeli alyuvarları, fermantasyon (mayalanma) yaparak, glikozun glikolize edilmesiyle (glikozu glikolitik fermentlerle parçalama) enerji üretirler. Bu tepkime sonucunda laktik asit oluşur. İki yandan basık yassı şekilleri (bikonkav disk) ve hiçbir organel içermemeleri onları en etkili şekilde oksijen taşımaya elverişli kılar, ve aynı nedenlerden dolayı uzun bir süre yaşayabilirler. Ortalama yaşam süreleri 120 gündür.
İnsanlarda Alyuvarları
Ortalama bir insan alyuvarının çapı 6-8 µm’dir. Tek bir insan alyuvarı yaklaşık 270 milyon hemoglobin molekülü, ve her bir hemoglobin molekülü ise dört hem grubu içerir. Oksijeni bağlayan hem grubudur: her hem grubu bir oksijen molekülü bağlar, yani her hemoglobin molekülü dört adet oksijen molekülü bağlayabilir. Dört tane oksijen molekülü bağlayan hemoglobin bütünüyle doymuştur ve oksihemoglobin olarak adlandırılır. Oksihemoglobin parlak kırmızı renktedir. Oksihemoglobin bağladığı 4 oksijen molekülünden bir veya daha fazlasını yitirirse, deoksihemoglobin olarak adlandırılır. Deoksihemoglobin koyu kırmızı renktedir. Toplardamalardaki kanda (venöz kan) daha çok deoksihemoglobin bulunur; bu nedenle toplardamalardaki kan, atardamarlardaki kandan (arteryel kan) daha koyu renktedir. Alyuvarların hücre zarı her bireyde değişen özel proteinler içerir. Bu proteinlerden dolayı insan kanları, ABO diye adlandırılan kan gruplarına ayrılır.
Alyuvarların Görevleri Nelerdir?
Oksijen ve karbondioksit taşıması yapan hücrelerdir. Alyuvarlar kırmızı kemik iliğindeki hücrelerin gelişip farklılaşması ile oluşur. Omurlar, kaburga kemikleri, göğüs kemiği, kafatası kemikleri ve uzun kemikler alyuvarların üretildiği yerlerdi. Kemik iliğindeki hücrelerin alyuvar üretmesi sırasında sitoplazma içinde hemoglobin denilen demirli bir protein birikir. Hemoglobin kırmızı renkli olduğu için alyuvarlar da kırmızı görünür.
Bu yüzden bunlara kırmızı kan hücreleri de denir. Hemoglobin, alyuvarların oksijen ve karbondioksit taşımasında görev yapar. Alyuvarlar solunum organlarından aldığı oksijeni dokulara, doku hücrelerinin atık ürün olarak verdiği karbondioksiti de solunum organlarına taşır. Kemik iliğinde üretilen alyuvarlar kan dolaşımına geçerken çekirdeklerini ve sitoplazamdaki bütün organallerini kaybeder.
İnsanlarda Kaç Tane Alyuvarlar Vardır? Alyuvarların Ömrü Ne Kadardır?
Çekirdeklerini kaybetmiş alyuvarlar iki taraflı çöküntüye uğramış bir görünümdedir. Ancak, memeli organizmalar dışında diğer bütün omurgalıların alyuvarları çekirdeklidir. İnsanlarda, ergin bir erkekte, bir mililitrede 5 milyon, ergin dişi bireyde ise 4.5 milyon alyuvar bulunur. Alyuvarların ömrü yaklaşık olarak 120 gündür. Ömrünü tamamlayan alyuvarlar karaciğer ve dalakta parçalanır. Kansızlık (anemi) denen hastalık da hemoglobin miktarının veya alyuvar sayısının yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.
Alyuvar Çökme Hızı
Eritrositik sedimentasyon hızı olarak da bilinir. Dikey olarak tutulan tüplerde uygulanan bu yöntem her hangi bir hastalık için patognomik olmayıp sadece genel sağlık durumunun değerlendirilmesinde kullanılır. Sedimentasyon hızı memelilerde oldukça farklılık gösterir. Örneğin atlarda oldukça hızlı iken, sığırlarda son derece yavaştır.
Alyuvarlar İle İlgili Hastalıklar
1 – Anemi (veya kansızlık) vücutta yeterli alyuvar veya hemoglobin bulunmamasıdır. Alyuvarların ya da hemoglobinlerin gerek kalıtsal gerekse edinilmiş nedenlerden dolayı olağandışı olduğu durumlarda da kansızlık gelişebilir. Aneminin bazı türleri veya görüldüğü durumlar şunlardır:
- Demir eksikliği anemisi
- Orak hücre anemisi
- Talasemi (Akdeniz anemisi/Akdeniz kansızlığı)
- Sferositoz
- Pernisyöz anemi
- Aplastik anemi
- Hemoliz
2 – Polisitemi
- Polisitemia vera
- Polisitemia rubra