Çeki Nedir? Çeki Ne Demektir? Kelime Anlamı Nedir? Diğer Ağırlık Ölçüleri ile Kıyaslanması

Çeki ne anlama gelir, çekinin anlamı nedir, çeki ne demektir, çeki ölçü birimi nedir, çekinin kilogram karşılığı nedir, çekinin diğer ağırlık ölçüleri ile karşılığı nedir.

Çeki Ağırlık Ölçüsü Nedir?

Türkler’in kullandığı eski bir ağırlık ölçüsü. Türkçe “tartmak” anlamındaki çekmek fiilinden isim olan çeki kelimesi daha çok odun, taş ve kireç gibi maddelerin tar­tılmasında kullanılan alet ve ağırlık öl­çüsü birimini ifade eder.

Genellikle taş ocakları, odun iskele ve depoları ile kapan ve çardaklarda kulla­nılan çeki aleti, bir ucunda yük koyma­ya mahsus ızgara kenarlıktı bir tabla, öbür ucunda ise çeki taşı bulunan uzun bir çeki kolunun ortasından asılı olduğu sabit üç ayaklı bir sehpadan ibaret ba­sit bir mekanizmadır. Genellikle taştan imal edildiği için çeki taşı adı verilen ağır­lık birimi metalden de olabilirdi. Aletin ayarının bozulması ya da çeki taşının ağırlığının azaltılması suretiyle yapılacak hilelerin önüne geçmek için her ikisi de resmen mühürlenirdi.

Çekinin Tarihte Nerelerde ve Nasıl Kullanıldı

Diğer ölçüler gibi değişmez bir stan­dardı olmayan çeki de farklı yer ve za­manlarda farklı değerler almıştır. 1180 (1766) tarihli bir İstanbul şer’iyye sici­linden anlaşıldığına göre o yıllarda res­mî çeki 176 vukıyye (okka) değerindey­di. Tanzimat döneminde başlatılan ölçü reformları çerçevesinde çıkartılan 20 Cemâziyelâhir 1286 (27 Eylül 1869) tarihli “Mesâhât ve Evzân ve Ekyâl-i Cedîdeye Dâir Kanunnâme” ile çekinin değeri, her biri kırk dörder kıyyelik (okkalık) dört kan­tara (-176 okka – 400 lodra – 225,798 kg.) eşitlenmiştir. Ölçülerin değerlerini yeniden belirleyen 1298 (1881) tarihli kararnamede de aynı standarda rastlan­maktadır. Bu bilgilerden hareketle çe­kinin değerinde 1766-1881 yılları ara­sında hiç değilse İstanbul’da geçerli ol­mak üzere belli bir standartlaşmaya gi­dildiği söylenebilir. Yine de farklı yerler­de farklı değerlere rastlamak mümkün­dür. Meselâ bir çeki (odun için) Ayvalık’­ta 100 okka (128,28 kg), Selanik’te 135-140 okka (173-179 kg), Midilli ve İzmir’­de ise 180 okkadır (230.896 kg.). 1298 (1881) tarihli kararname ile bir yeni çe­ki on kantara yani bir tona (1000 kg.), da­ha sonraki bir tarihte ise 195 okkaya (250 kg.) eşitlenmiştir.

Ayrıca mücevherat ve ipek gibi değer­li maddeler için kullanılan çok küçük de­ğerli bir başka çeki çeşidi de vardır ki Türkiye genelinde altın ve gümüş için 100 dirhemdir (320 sr). Bunlardan baş­ka İzmir’de 1 çeki, afyon için 250 dir­hem veya 5/8 okkaya (=763 gr.), tiftik için ise 2 kıyyeye (- 4,564 kg.) eşittir.

Günümüzde hâlâ ilkel çeki aletlerine rastlandığı gibi odun satışlarında 250 kilogramlık ağırlığı ifade için çeki tabiri kullanılmaktadır. Ayrıca Antalya, Balı­kesir, Burdur. Gaziantep, Gümüşhane, İzmir, Kars, Malatya, Manisa, Niğde, Ri­ze ve Sivas’ın bazı ilçe ve köylerinde ko­nuşulan halk ağızlarında çeki (çekü) yak­laşık 1 kilogramlık bir ölçü birimini ifa­de etmektedir. Antalya yöresinde ise fi­şeklere konacak barut ve saçmayı ölç­mekte kullanılan ölçü birimine de bu ad verilmektedir.